Niedowidzenie – amblyopia (leniwe oko)

            Niedowidzenie (amblyopia), czyli leniwe oko, to obniżenie ostrości wzroku wynikające z  zaburzenia procesu neurorozwojowego. Niedowidzenie stanowi częstą przyczynę konsultacji okulistycznych wieku dziecięcego.
            W przypadku obniżonej ostrości wzroku, która wynika np. z nieskorygowanej wady wzroku, mózg nie ma możliwości nauczyć się, jak odbierać obraz z chorego oka. Krytyczny okres, w którym prawidłowa interakcja między narządem wzroku oraz układem nerwowym jest niezbędna do rozwoju widzenia kończy się w wieku 8-10 lat. Niezastosowanie leczenia okulistycznego w tym czasie może doprowadzić do stałego pogorszenia ostrości wzroku (którego nie możemy skorygować zachowawczo oraz operacyjnie).

Przyczyny niedowidzenia

Do najważniejszych przyczyn niedowidzenia (amblyopia, leniwe oko) należą:

– nieskorygowana wada wzroku

– zez

– opadająca powieka

– zaćma

– zmętnienie rogówki

– krwawienie do wnętrza gałki ocznej

            Jedną z najczęstszych przyczyn niedowidzenia (amblyopia) spotykaną w gabinecie okulistycznym jest nieskorygowana wada wzroku. Względnie często zdarza się, że dziecko ma asymetryczną wadę wzroku tj. jedno oko widzi prawidłowo, a drugie oko ma wysoką wadę wzroku np. +6. W przypadku nieskorygowania tej wady wzroku w okresie krytycznym z punktu widzenia rozwoju dziecka, w mózgu zachodzą nieodwracalne zmiany, które uniemożliwiają osiągnięcie pełnej ostrości wzroku w wieku dorosłym. Czasami rodzicom ciężko jest zaobserwować zaburzenia występujące w jednym oku – drugie oko z reguły wystarcza dziecku do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania. Z tego względu należy pamiętać o profilaktycznych badaniach u dzieci, szczególnie w wieku przedszkolnym.

            W przypadku niedowidzenia wynikającego z zeza sytuacja jest o tyle łatwiejsza, że opiekunów dziecka często niepokoi nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych i w związku z tym szybko zgłaszają się na konsultację okulistyczną. W takiej sytuacji często wystarcza zastosowanie pełnej korekcji okularowej. W przypadkach opornych należy zastosować leczenie operacyjne.

            Podobnie sytuacja wygląda w przypadku opadającej powieki – asymetria w wyglądzie twarzy powoduje, że rodzice nie zwlekają z konsultacją lekarską. Gorsze rokowanie mają przypadki wrodzonego opadania powieki – w takiej sytuacji do rozwoju niedowidzenia może dojść zanim przeprowadzona zostanie interwencja chirurgiczna.

            W przypadku niedowidzenia wynikającego z poważnych chorób okulistycznych takich jak zaćma wrodzona, wrodzone zmętnienie rogówki, czy krwawienia do wnętrza gałki ocznej  zapobiegnięcie rozwojowi niedowidzenia jest często niemożliwe, a interwencja okulistyczna ma na celu ograniczenie skutków niedowidzenia oraz zmniejszenie jego głębokości.

Badanie okulistyczne niedowidzenia

            W przypadku podejrzenia niedowidzenia należy przeprowadzić bardzo dokładne badanie okulistyczne, w skład którego wchodzi:

– ocena wady wzroku po kroplach

– ocena widzenia obuocznego

– ocena ruchomości gałek ocznych

– cover test

– test Hirschberga

– ocena pacjenta pod kątem opadania powieki (ptozy)

– ocena przedniego odcinka gałki ocznej

– ocena dna oka

Leczenie niedowidzenia

Leczenie niedowidzenia oka wynikającego z asymetrycznej wady wzroku polega  przede wszystkim na pełnej korekcji wady wzroku oraz na zasłanianiu zdrowego oka. W przypadku współistniejącego zeza należy doprowadzić do prawidłowego ustawienia gałek ocznych (zachowawczo lub chirurgiczne). Ponadto, w przypadku zdiagnozowania innych chorób oka, takich jak zaćma lub wylew krwi do ciała szklistego, należy podjąć dedykowane oraz spersonalizowane leczenie.

Wytyczne Polskiego Towarzystwa Okulistycznego

Szczegółowo do leczenia niedowidzenia odnoszą się wytyczne Polskiego Towarzystwa Okulistycznego. Autorzy wymienionych wytycznych wskazują, że głównymi czynnikami rozwoju niedowidzenia są u dzieci po 2 roku życiu:
– nieprzezierność ośrodków optycznych na powierzchni

– zez jawny >8dpt

– astygmatyzm >1,5 dpt

– krótkowzroczność > 1,5 dpt

– nadwzroczność > 3,5 dpt

– różnowzroczność > 1,5 dpt

Autorzy wytycznych wskazują, że w przypadku niedowidzenia (leniwego oka u dziecka) konieczne jest zastosowanie:

– pełnej korekcji wady wzroku

– zasłanianie/penalizacja oka lepiej widzącego

            Autorzy zaleceń wskazują, że ocenę wysokości wady wzroku należy bezwzględnie wykonać po podaniu kropli porażających akomodację. W tym celu najlepiej zastosować krople zawierające atropinę, cyklopentolat lub tropikamid
            W przypadku niedowidzenia na jedno oko autorzy wytycznych Polskiego Towarzystwa Okulistycznego wskazują na różne podejście do korekcji wady wzroku w zależności od tego, czy dziecko zezuje, czy też nie.

            Ponadto, autorzy wskazują, że kluczową rolę w leczeniu niedowidzenia ma także działanie penalizacyjne tj. zasłanianie oka lepiej widzącego w celu pobudzenia czynności oka gorzej widzącego. W celu penalizacji stosuje się wspomniane wyżej zasłanianie lub atropinę, która pogarsza widzenie w oku lepiej widzącym. Postępowanie takie stymuluje do widzenia oko gorzej widzące.

Ambylopia u dorosłych

Pacjenci często pytają o możliwość leczenia niedowidzenia u dorosłych.  Należy jednak pamiętać, że leniwe oko u dorosłych nie poddaje się leczeniu tak jak leniwe oko u dziecka. W wieku około 8 lat proces rozwoju dróg łączących oko z mózgiem ulega zakończeniu. Po tym okresie leczenie amblyopii, w tym leczenie amblyopii u dorosłych, jest praktycznie niemożliwe.

Pamiętaj, że w przypadku podejrzenia niedowidzenia konieczne jest przeprowadzenie pełnego badania okulistycznego!

Bibliografia:
https://www.pto.com.pl/wytyczne

https://eyewiki.aao.org/Amblyopia