Niedowidzenie – amblyopia (leniwe oko)

Niedowidzenie (amblyopia), czyli leniwe oko, to obniżenie ostrości wzroku wynikające z zaburzenia procesu neurorozwojowego oraz niekompletnego rozwoju jednego oka. Niedowidzenie stanowi częstą przyczynę konsultacji okulistycznych wieku dziecięcego i jest związane z zaburzeniem procesu widzenia, w którym oko staje się słabszym okiem, a mózg zaczyna ignorować bodźce świetlne pochodzące z niego.

W przypadku obniżonej ostrości wzroku, która wynika np. z nieskorygowanej wady refrakcji, mózg nie ma możliwości nauczyć się, jak odbierać obraz z oka słabszego. Krytyczny okres rozwoju wzroku, w którym prawidłowa interakcja między narządem wzroku oraz układem nerwowym, w tym nerwem wzrokowym, jest niezbędna do rozwoju sprawności widzenia i prawidłowego widzenia, kończy się w wieku 8-10 lat. Niezastosowanie odpowiedniego leczenia leniwego oka w tym czasie może doprowadzić do trwałego pogorszenia ostrości widzenia, które nie można skorygować zachowawczo ani operacyjnie.

Przyczyny niedowidzenia – amblyopia (leniwe oko)

Do najważniejszych przyczyn powstania leniwego oka, czyli niedowidzenia (amblyopia), należą:

• nieskorygowana wada wzroku (wady refrakcji)
• zez (nieprawidłowe ustawienie oczu)
• opadająca powieka
• zaćma
• zmętnienie rogówki (np. nieregularny kształt rogówki)
• krwawienie do wnętrza gałki ocznej

Jedną z najczęstszych przyczyn niedowidzenia (amblyopia) spotykaną w gabinecie okulistycznym jest nieskorygowana wada wzroku, która zaburza równowagę widzenia obu oczu. Względnie często zdarza się, że dziecko ma asymetryczną wadę wzroku, tj. jedno oko staje się okiem dominującym z lepszą ostrością wzroku, a oko słabsze ma wysoką wadę wzroku, np. +6 dioptrii. W przypadku nieskorygowania tej wady wzroku w krytycznym okresie rozwoju wzroku, w mózgu zachodzą nieodwracalne zmiany, które uniemożliwiają osiągnięcie pełnej ostrości wzroku w wieku dorosłym. Czasami rodzicom ciężko jest zaobserwować zaburzenia widzenia w przypadku leniwego oka, ponieważ oko dominujące wystarcza dziecku do prawidłowego rozwoju i wykonywania prostych zadań. Z tego względu należy pamiętać o wczesnym wykryciu niedowidzenia oraz profilaktycznych badaniach u dzieci, szczególnie w wieku przedszkolnym i starszych dzieci.

W przypadku niedowidzenia wynikającego z powodu zeza sytuacja jest o tyle łatwiejsza, że opiekunów dziecka często niepokoi nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych i w związku z tym szybko zgłaszają się na konsultację okulistyczną. W takich przypadkach często wystarcza zastosowanie pełnej korekcji okularowej oraz ćwiczenia pleoptyczne i celownicze. W przypadkach opornych na leczenie zachowawcze należy rozważyć operację leniwego oka, polegającą na korekcji mięśni oczu.

Podobnie sytuacja wygląda w przypadku opadającej powieki – asymetria w wyglądzie twarzy powoduje, że rodzice nie zwlekają z konsultacją lekarską. Gorsze rokowanie mają przypadki wrodzonego opadania powieki – w takich sytuacjach do rozwoju niedowidzenia może dojść zanim przeprowadzona zostanie interwencja chirurgiczna.

W przypadku niedowidzenia wynikającego z poważnych chorób okulistycznych, takich jak zaćma wrodzona, wrodzone zmętnienie rogówki czy krwawienia do wnętrza gałki ocznej, zapobiegnięcie rozwojowi niedowidzenia jest często niemożliwe. Interwencja okulistyczna ma na celu ograniczenie skutków niedowidzenia oraz zmniejszenie jego głębokości.

Badanie okulistyczne amblyopii

W przypadku podejrzenia zespołu leniwego oka należy przeprowadzić bardzo dokładne badanie okulistyczne, w skład którego wchodzi:

• ocena wady wzroku po porażeniu akomodacji (np. krople z atropiną)
• ocena widzenia obuocznego, w tym widzenia trójwymiarowego
• ocena ruchomości gałek ocznych
• cover test
• test Hirschberga
• ocena pacjenta pod kątem opadania powieki (ptozy)
• ocena przedniego odcinka gałki ocznej
• ocena dna oka

Leczenie niedowidzenia (leniwego oka)

Leczenie leniwego oka wynikającego z asymetrycznej wady wzroku polega przede wszystkim na pełnej korekcji wady wzroku za pomocą okularów korekcyjnych lub soczewek kontaktowych oraz na zasłanianiu zdrowego oka, co stymuluje widzenie oka słabszego. W przypadku współistniejącego zeza należy doprowadzić do prawidłowego ustawienia gałek ocznych (zachowawczo lub chirurgicznie). Ponadto, w przypadku zdiagnozowania innych chorób oka, takich jak zaćma lub wylew krwi do ciała szklistego, należy podjąć dedykowane oraz spersonalizowane leczenie.

W leczeniu leniwego oka stosuje się również ćwiczenia pleoptyczne i celownicze, które wspomagają rozwój sprawności widzenia i środkowej fiksacji siatkówkowej. W niektórych przypadkach wykorzystuje się krople z atropiną do penalizacji oka lepiej widzącego, co mobilizuje oko słabsze do pracy i stymuluje proces widzenia.

Wytyczne Polskiego Towarzystwa Okulistycznego

Szczegółowo do leczenia niedowidzenia odnoszą się wytyczne Polskiego Towarzystwa Okulistycznego. Autorzy wytycznych wskazują, że głównymi czynnikami rozwoju niedowidzenia są u dzieci po 2 roku życia:

• nieprzezierność ośrodków optycznych na powierzchni
• zez jawny >8dpt
• astygmatyzm >1,5 dpt
• krótkowzroczność > 1,5 dpt
• nadwzroczność > 3,5 dpt
• różnowzroczność > 1,5 dpt

W przypadku niedowidzenia (leniwego oka u dziecka) konieczne jest zastosowanie:

• pełnej korekcji wady wzroku
• zasłaniania lub penalizacji oka lepiej widzącego

Ocena wysokości wady wzroku powinna być wykonana po podaniu kropli porażających akomodację, takich jak atropina, cyklopentolat lub tropikamid.

Amblyopia u dorosłych

Pacjenci często pytają o możliwość leczenia niedowidzenia u dorosłych. Należy jednak pamiętać, że u dorosłych leniwe oko nie poddaje się leczeniu tak skutecznie jak u dzieci. W wieku około 8 lat proces rozwoju dróg łączących oko z mózgiem ulega zakończeniu, co ogranicza możliwości stymulowania widzenia oka słabszego. Po tym okresie leczenie amblyopii, w tym operacja leniwego oka, jest praktycznie niemożliwe lub przynosi ograniczone efekty.

Pamiętaj, że w przypadku podejrzenia niedowidzenia konieczne jest przeprowadzenie pełnego badania okulistycznego!

Bibliografia:

https://www.pto.com.pl/wytyczne

https://eyewiki.aao.org/Amblyopia