Choroby kardiologiczne a narząd wzroku

Podstawową funkcją układu sercowo-naczyniowego jest zapewnienie prawidłowego dostarczania krwi do wszystkich narządów. Krew jest nośnikiem tlenu bez którego żaden organ człowieka nie jest w stanie funkcjonować prawidłowo. Nieprawidłowości w działaniu układu sercowo-naczyniowego, w szczególności nadciśnienie tętnicze oraz miażdżyca, odgrywają bardzo istotną rolę w patogenezie szeregu chorób okulistycznych. Wszyscy pacjenci chorujący na miażdzycę oraz nadciśnienie tętnicze powinni pamiętać, że bezbolesne pogorszenie wzroku lub pojawienie się ciemnej zasłony przed okiem może być objawem poważnej choroby okulistycznej wynikającej z nieprawidłowego funkcjonowania naczyń lub serca.

Retinopatia nadciśnieniowa

Oko ludzkie jest to jedyne miejsce gdzie można w sposób nieinwazyjny dokładnie obejrzeć budowę naczyń krwionośnych. Na dnie oka stosunkowo wcześnie widać zmiany strukturalne wywołane nadciśnieniem tętniczym. W związku z powyższym kardiolodzy bardzo często kierują swoich pacjentów na badanie okulistyczne w celu oceny zmian wywołanych nieleczonym nadciśnieniem tętniczym. Nieprawidłowości w oku odzwierciedlają uszkodzenia, które dokonały się w całym organizmie. Stwierdzenie istotnych zmian w badaniu okulistycznym jest sygnałem dla kardiologa wskazującym na konieczność intensyfikacji leczenia.
W badaniu dna oka, które w przypadku podejrzenia retinopatii nadciśnieniowej powinno zostać wykonane po rozszerzeniu źrenic, okulista poszukuje następujących zmian: zwężenia naczyń, ucisku tętnicy na żyłę, czy cech nieszczelności naczyń.

Zator tętnicy środkowej siatkówki

Jedną z najpoważniejszych chorób, która jest związana z patologiami w układzie krążenia, jest zator tętnicy środkowej siatkówki. Siatkówka stanowi matrycę dla układu optycznego ludzkiego oka. Podobną analogię stanowi porównanie siatkówki do filmu fotograficznego w aparatach analogowych. Uszkodzenie siatkówki powoduje, że ludzie oko nie jest w stanie prawidłowo odbierać bodźców płynących ze świata zewnętrznego.
Zator tętnicy środkowej siatkówki jest najczęściej spowodowany oderwaniem fragmentu blaszki miażdżycowej. Zator tętnicy środkowej siatkówki może również wynikać ze zwapnień powstających w sercu lub ze złogów cholesterolu pochodzących z blaszki miażdżycowej.
Objawem zatoru tętnicy środkowej siatkówki jest nagłe, bezbolesne pogorszenie wzroku. Wystąpienie zatoru tętnicy środkowej siatkówki wymaga natychmiastowej interwencji okulistycznej. Istotą leczenia zatoru tętnicy środkowej siatkówki jest próba przepchnięcia materiału zatorowego do obwodowej części siatkówki – tak aby obszar niedokrwienia nie obejmował części siatkówki odpowiedzialnej za widzenie centralne. Do metod, które opisano w literaturze należą: masaż gałki ocznej, wykonanie niewielkiego otworu w przedniej części gałki ocznej w celu obniżenia ciśnienia wewnątrzgałkowego, a także oddychanie z wykorzystaniem powietrza o zwiększonej zawartości dwutlenku węgla. Skuteczność tych metod zależy przede wszystkim od czasu, który minął od pierwszych objawów. Brak interwencji okulistycznej lub zbyt późna interwencja okulistyczna mogą prowadzić do trwałego uszkodzenia widzenia.

Niedokrwienie nerwu wzrokowego

Zwężenie naczyń doprowadzających krew do oka może spowodować także niedokrwienie nerwu wzrokowego, który jest przewodem łączącym siatkówkę (matrycę) z mózgiem (monitorem na którym wyświetlane są obrazy). Uszkodzenie nerwu wzrokowego może w skrajnych przypadkach doprowadzić do całkowitej ślepoty.

Niedokrwienie nerwu wzrokowego może przebiegać z zapaleniem lub bez zapalenia naczyń krwionośnych. Pierwsza postać niedokrwienia nerwu wzrokowego występuje najczęściej u osób w szóstej lub w siódmej dekadzie życia i objawia się nagłym pogorszeniem ostrości widzenia. W dużej części przypadków ostateczna ostrość wzroku jest lepsza, niż w momencie zgłoszenia się do okulisty. Niestety praktycznie nigdy funkcja nerwu wzrokowego nie wraca w 100% do normy. Dotychczas nie opracowano skutecznej metody leczenia niedokrwienia nerwu wzrokowego przebiegającego bez zapalenia naczyń. Najważniejszymi czynnikami ryzyka niedokrwienia nerwu wzrokowego bez zapalenia naczyń jest nadciśnienie tętnicze oraz cukrzyca. Osoby zmagające się z powyższymi chorobami powinny przechodzić regularne kontrole okulistyczne.

Druga postać niedokrwienia nerwu wzrokowego przebiega wraz z zapaleniem naczyń. Zapalenie naczyń, podobnie jak proces zapalny w innym miejscu w organizmie, prowadzi do powstania miejscowego obrzęku. Obrzęk ten z kolei prowadzi do zwężenia naczynia i niedokrwienia narządu docelowego. W przypadku tzw. olbrzymiokomórkowego zapalenia naczyń do niedokrwienia może dojść w gałce ocznej. Objawami zwiastującymi uszkodzenie gałki ocznej może być ból twarzy w czasie mówienia lub ból głowy przy dotyku – objawy te wynikają z niedokrwienia obszarów zaopatrywanych w krew przez tętnicę skroniową. Nagłe zaniewidzenie połączone z bólem głowy powinno skłonić do natychmiastowej konsultacji okulistycznej. Brak zdecydowanego leczenia immunosupresyjnego może doprowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego. Ponadto, leczenie immunosupresyjne ma na celu powstrzymanie wystąpienia podobnego procesu w drugim oku.

Zakrzep żyły siatkówki

Nadciśnienie tętnicze jest również najważniejszym czynnikiem ryzyka powstania zakrzepu żyły siatkówki. Podobnie jak zakrzep żyły w kończynie dolnej, zakrzep żyły w oku prowadzi do powstania obrzęku, a także niedotlenienia struktur, z których żyła odbiera krew. Zakrzep żyły siatkówki może doprowadzić do poważnego uszkodzenia wzroku. Wynika to przede wszystkim z uszkodzenia plamki żółtej. Ponadto, zakrzep żyły siatkówki może być związany z tworzeniem się nieprawidłowych naczyń w oku. Nieprawidłowe naczynia są nieszczelne i przepuszczają do oka krew. Krew, która wydostaje się w gałce ocznej poza naczynia, prowadzi do powstania blizny i do znacznego obniżenia ostrości wzroku. Objawem zakrzepu żyły środkowej siatkówki jest nagłe, bezbolesne pogorszenie ostrości wzroku. Leczenie zakrzepu żyły siatkówki polega na wdrożeniu laseroterapii, iniekcji dogałkowych lub w przypadku wystąpienia powikłania pod postacią jaskry – leków oraz zabiegów obniżających ciśnienie w gałce ocznej.

Zespół niedokrwienny oka

W przypadku znacznego zmniejszenia przepływu krwi do oka w wyniku zwężenia tętnicy szyjnej może dojść do powstania ocznego zespołu niedokrwiennego. W tym przypadku niedokrwieniu ulegają wszystkie struktury gałki ocznej. Do najczęstszych objawów należy zaczerwienienie oraz ból gałki ocznej. W badaniu okulistycznym lekarz zauważy obrzęk rogówki, nieprawidłowe naczynia, obrzęk plamki żółtej oraz obrzęk nerwu wzrokowego. Leczenie zespołu niedokrwiennego gałki ocznej powinno polegać na przywróceniu, w miarę możliwości, prawidłowego krążenia zaopatrującego oko. Leczenie tej choroby powinno być prowadzone wspólnie przez okulistę oraz chirurga naczyniowego.

Jaskra

Jaskra to przewlekła neuropatia (uszkodzenie) nerwu wzrokowego. Początkowo jaskra przebiega bezobjawowo, dlatego tak ważne są profilaktyczne badania okulistyczne. Jaskra wykryta na późnym etapie może skutkować znaczną utratą widzenia. Głównym czynnikiem ryzyka rozwoju oraz progresji jaskry jest podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe. Ciśnienie wewnątrzgałkowe nie jest bezpośrednio powiązane z ciśnieniem tętniczym, które możemy zmierzyć w domu lub w gabinecie lekarza rodzinnego. Niemniej jednak, nieprawidłowe wartości ciśnienie tętnicze jest postrzegane jako dodatkowy czynnik ryzyka rozwoju lub progresji jaskry. Badacze wskazują, że zarówno zbyt niskie, jak i zbyt wysokie ciśnienie tętnicze może doprowadzić do uszkodzenia nerwu wzrokowego. Zbyt niskie ciśnienie tętnicze może upośledzać prawidłowy dopływ krwi do nerwu i jego uszkodzenie. Zbyt wysokie ciśnienie tętnicze jest z kolei czynnikiem ryzyka rozwoju miażdżycy. Miażdzyca prowadzi do zwężenia naczyń i zmniejszenia przepływu krwi.

Osoby ze zdiagnozowanym nadciśnieniem tętniczym i/lub miażdżycą powinny przechodzić regularne badania okulistyczne, żeby wykryć jaskrę na wczesnym etapie – kiedy można ją skutecznie leczyć.

Zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem (AMD)

Duże badania populacyjne wykazały korelację między sercowo-naczyniowymi czynnikami ryzyka takimi jak: otyłość, hipercholesterolemia, czy nadciśnienie tętnicze, a ryzykiem pojawienia się zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem.

Zwyrodnienie plamki żółtej to choroba, która uszkadza strukturę w ludzkim oku odpowiedzialną za ostre widzenie, widzenie barw, a także doskonałe poczucie kontrastu. Patogeneza zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem nie została dotychczas jednoznacznie wyjaśniona. Współcześnie wyróżniamy dwie postaci zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem: postać suchą oraz postać wysiękową. W pierwszym przypadku dochodzi do odkładania się nieprawidłowego materiału pozakomórkowego tzw. druzów. Druzy te prowadzą do uszkodzenia prawidłowych komórek znajdujących się w plamce żółtej. W drugim przypadku w plamce żółtej powstają nieprawidłowe naczynia, która nie są wystarczająco szczelne. Brak szczelności powoduje przedostawanie się z krwi różnych komórek oraz białek, które mają zdolność do tworzenia blizny – podobnej do tej, która może powstać na skórze po skaleczeniu. Niestety, w odróżnieniu od skóry, blizna w plamce żółtej nie jest w stanie zastąpić prawidłowej tkanki. Pacjenci z blizną w plamce żółtej zgłaszają obraz przesłonięty przez ciemną plamę oraz bardzo istotne pogorszenie ostrości widzenia.

Udar mózgu

Udar mózgu nie jest chorobą okulistyczną. Zdarza się jednak, że objawy udaru mózgu dotyczą wzroku. W związku z tym pacjenci z objawami udaru mózgu trafiają najpierw do okulisty, który przekazuje ich pod opiekę neurologowi.
Udar mózgu to choroba, która najczęściej spowodowana jest zmniejszeniem dopływu krwi do mózgu. W niektórych przypadkach dochodzi do niedokrwienia struktur, które odpowiedzialne są za prawidłowe funkcjonowanie gałki ocznej, a w szczególności za jej prawidłowe ustawienie. Udar mózgu stanowi stan bezpośredniego zagrożenia życia, a jego wczesne rozpoznanie warunkuje wdrożenie skutecznego leczenia.

Leki przeciwkrzepliwe a narząd wzroku

Jednym z elementów współczesnego leczenia wybranych chorób kardiologicznych jest stosowanie leków zmniejszających krzepnięcie krwi. Postępowanie takie jest niezbędne w celu zmniejszenia ryzyka zdarzeń zakrzepowo-zatorowych. Jednym ze skutków ubocznych stosowania leków przeciwkrzepliwy jest zwiększone ryzyko wystąpienia krwawienia w różnych miejscach w organizmie.
Krwawienie w gałce ocznej może objawiać się jedynie niegroźnym zaczerwieniem lub może prowadzić do trwałej utraty widzenia. Najczęściej pacjenci leczeni lekami przeciwkrzepliwymi zgłaszają się do okulisty z powodu wystąpienia wylewu podspojówkowego (zewnątrzgałkowego). Z okulistycznego punktu widzenia jest to zdarzenie niegroźne, które nie prowadzi do uszkodzenia gałki ocznej. Niemniej jednak, pacjent leczony lekami przeciwkrzepliwymi po wystąpieniu wylewu podspojówkowego powinien skonsultować się ze swoim lekarzem rodzinnym w celu oceny parametrów krzepnięcia.

Dużo groźniejszą sytuacją dla narządu wzroku jest wystąpienie krwawienia wewnątrz gałki ocznej tzw. wylewu krwi do ciała szklistego lub do siatkówki. W takiej sytuacji konieczne może być leczenie chirurgiczne.

Podsumowanie

Układ krążenia w istotny sposób wpływa na funkcjonowanie narządu wzroku. Oko może być pierwszym miejscem, w którym można zaobserwować zmiany związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu krążenia. Osoby zmagające się z nadciśnieniem tętniczym i/lub miażdżycą powinny przechodzić regularne badania okulistyczne. Ponadto, osoby u których doszło do uszkodzenia wzroku na skutek nieprawidłowej kontroli ciśnienia tętniczego powinny być leczone w interdyscyplinarnych zespołach złożonych z lekarza rodzinnego/kardiologa oraz okulisty. Kompleksowe podejście do pacjentów z takimi problemami jest niezbędne w celu zapobieżenia dalszej utracie wzroku, a także uszkodzenia innych narządów.