Ortoptyka – czym się zajmuje i kim jest ortoptysta?

Ortoptyka to specjalistyczny dział okulistyki, który skupia się na diagnostyce i nieoperacyjnym leczeniu zaburzeń ruchomości gałek ocznych oraz widzenia obuocznego, czyli współpracy mięśni oczu i pracy obu gałek ocznych. Zawód ortoptysty (inaczej ortoptyk) to profesja medyczna blisko związana z okulistyką i optometrią, a ortoptysta jest ważnym członkiem zespołów zajmujących się kompleksową opieką nad narządem wzroku.

Czym zajmuje się ortoptysta?

Ortoptysta jest ekspertem w zakresie rozpoznawania i leczenia:

• zeza jawnego i ukrytego (strabismus), w tym oceny kąta zeza oraz problemów z podwójnym widzeniem,
• niedowidzenia (amblyopii), czyli przypadku niedowidzenia
• zaburzeń fiksacji, koordynacji ruchów gałek ocznych oraz zaburzeń ruchów oczu,
• zaburzeń widzenia obuocznego i widzenia stereoskopowego, które wpływają na prawidłowe ustawienie oczu i ocenę odległości,
• oceny i terapii zaburzeń zbieżności oczu oraz akomodacji,
• rehabilitacji pacjentów z neurologicznymi uszkodzeniami układu wzrokowego, w tym stwardnieniem rozsianym,
• innych zaburzeń związanych z koordynacją wzrokowo-ruchową oraz trudności w przestawianiu liter.

Dzięki wiedzy o mechanizmach mięśniowych i nerwowych sterujących ruchem oczu, ortoptysta stosuje niechirurgiczne i niefarmakologiczne metody leczenia, takie jak:

• badanie ortoptyczne i badanie ruchomości gałek ocznych,
• terapie wizualne i ćwiczenia ortoptyczne, których celem ćwiczeń jest poprawa współpracy mięśni oczu i koordynacji wzrokowo-ruchowej,
• zaklejanie oka dominującego (eye patching) w leczeniu niedowidzenia,
• stosowanie pryzmatów i specjalnych okularów,
• dobór okularów i soczewek kontaktowych, co jest ważnym elementem korekcji wad wzroku,
• monitorowanie rozwoju i progresji zaburzeń.

W niektórych krajach ortoptyści wykonują także przesiewowe badania wzroku u dzieci, monitorują jaskrę, retinopatię cukrzycową oraz zaćmę.

Dla kogo przeznaczona jest ortoptyka?

Najczęściej z usług ortoptysty korzystają:

• dzieci z zezem, niedowidzeniem oraz zaburzeniami widzenia obuocznego, które często ujawniają się we wczesnym wieku,
• osoby dorosłe z zaburzeniami widzenia powstałymi na skutek chorób neurologicznych, takich jak udar mózgu, guzy mózgu czy stwardnienie rozsiane,
• pacjenci wymagający rehabilitacji wzrokowej po urazach czaszkowo-mózgowych lub z zespołami neurologicznymi.

Skuteczność badania ortoptycznego

Badania kliniczne potwierdzają, że leczenie ortoptyczne przewyższa skutecznością samodzielne ćwiczenia domowe, zwłaszcza w terapii niewydolności konwergencji. Terapie wizualne i ćwiczenia ortoptyczne są ważnym elementem rehabilitacji zarówno u dzieci, jak i dorosłych, pozwalając osiągnąć pełną ostrość wzroku oraz prawidłowe ustawienie oczu.

Historia ortoptyki

Początki ortoptyki sięgają końca XIX wieku, jednak dopiero w XX wieku stała się odrębną dziedziną medycyny. Francuski okulista Louis Émile Javal jako pierwszy opisał ćwiczenia mięśni ocznych w leczeniu zeza. Mary Maddox, pionierka zawodu ortoptysty, rozpoczęła praktykę w Londynie w latach 20. XX wieku.

Współczesna praktyka ortoptyczna

Zgodnie z danymi International Orthoptic Association, ortoptyści zajmują się m.in.:

Działania podstawowe:

• badaniem ruchomości gałek ocznych i oceną ostrości widzenia,
• diagnozą i współprowadzeniem pacjentów z zaburzeniami widzenia obuocznego i kąta zeza,
• badaniami przesiewowymi wzroku u dzieci,
• rehabilitacją wzrokową pacjentów z uszkodzeniami neurologicznymi.

Działania dodatkowe:

• ocena i terapia osób z niskowzrocznością,
• przesiew i kontrola jaskry,
• biometria i pomiary osi gałki ocznej,
• fundus fotografia i przesiew retinopatii,
• elektrodiagnostyka wzrokowa,
• podstawowa refrakcja z użyciem foroptera.

Inne kompetencje:

• organizacja list oczekujących na zabiegi operacyjne zeza,
• współpraca z lekarzem okulistą i optometrystami,
• wsparcie w zabiegach chirurgicznych.

Kształcenie i kwalifikacje

W USA i Kanadzie kształcenie trwa 2 lata po studiach licencjackich i wymaga zdania egzaminu certyfikacyjnego. W Europie ortoptyka to trzyletnie studia licencjackie łączące teorię z praktyką kliniczną.

Podsumowanie

Ortoptyka to dział okulistyki, który odgrywa kluczową rolę w diagnostyce i leczeniu zaburzeń widzenia obuocznego, zeza i niedowidzenia. Dyplomowany ortoptysta, współpracując z lekarzem okulistą, prowadzi badanie ortoptyczne, dobór okularów i terapię, pomagając pacjentom w różnym wieku poprawić funkcjonowanie narządu wzroku i koordynację ruchów gałek ocznych.

Bibliografia

https://en.wikipedia.org/wiki/Orthoptics