Ortoptyka – czym się zajmuje i kim jest ortoptysta?

Ortoptyka to specjalistyczna dziedzina medycyny związana z ochroną zdrowia oczu, skoncentrowana głównie na diagnostyce i leczeniu zaburzeń ruchomości gałek ocznych oraz widzenia obuocznego (czyli współpracy obu oczu). Zawód ortoptysty stanowi profesję medyczną pokrewną okulistyce i optometrii, a jego przedstawiciele stanowią istotną część zespołów zajmujących się kompleksową opieką okulistyczną.

Czym zajmuje się ortoptysta?

Ortoptysta jest ekspertem w zakresie:

• diagnozowania i leczenia zezów (strabismus),
• leczenia niedowidzenia (amblyopii),
• oceny i terapii zaburzeń ruchów gałek ocznych i koordynacji między oczami (czyli zaburzeń widzenia obuocznego),
• rehabilitacji pacjentów z neurologicznymi uszkodzeniami układu wzrokowego.

Dzięki wiedzy na temat mechanizmów mięśniowych i nerwowych sterujących ruchem oczu, ortoptysta jest w stanie wdrażać niespecjalistyczne, niefarmakologiczne i niechirurgiczne metody leczenia, takie jak:

• ćwiczenia ortoptyczne,
• zaklejanie oka dominującego (eye patching),
• stosowanie pryzmatów lub specjalnych okularów,
• monitorowanie rozwoju i progresji zaburzeń.

W krajach takich jak Wielka Brytania czy Australia, ortoptyści mogą także pełnić rozszerzone role, m.in. w przesiewowych badaniach wzroku dzieci, monitorowaniu jaskry, retinopatii cukrzycowej czy zaćmy.

Dla kogo przeznaczona jest ortoptyka?

Najczęstszymi pacjentami ortoptystów są:

• dzieci z zezem lub niedowidzeniem (zaburzenia widzenia obuocznego często ujawniają się w wieku przedszkolnym),
• osoby dorosłe z zaburzeniami widzenia związanymi z chorobami neurologicznymi, jak udar mózgu, guzy mózgu czy stwardnienie rozsiane,
• osoby z zespołami neurologicznymi lub wymagające rehabilitacji wzrokowej, np. po urazach czaszkowo-mózgowych.

Skuteczność leczenia ortoptycznego

W badaniach klinicznych wykazano, że u dzieci leczenie ortoptyczne przewyższa skutecznością samodzielne ćwiczenia domowe (np. z ołówkiem lub komputerem) w leczeniu niewydolności konwergencji. Skuteczność u dorosłych jest mniej jednoznaczna, ale ortoptystyczna terapia może być pomocna zwłaszcza w przypadkach pochodzenia neurookulistycznego.

Historia ortoptyki

Choć początki terapii ortoptycznych sięgają końca XIX wieku, dopiero w XX wieku ortoptyka ukształtowała się jako odrębna profesja medyczna. Francuski okulista Louis Émile Javal jako jeden z pierwszych opisał ćwiczenia mięśni ocznych w leczeniu zeza. Natomiast za pionierkę zawodu ortoptysty uznaje się Mary Maddox, która rozpoczęła praktykę ortoptyczną w Londynie w latach 20. XX wieku, szkolona przez ojca – okulistę i wynalazcę Ernesta E. Maddoxa.

Pierwsza ortoptyczna klinika szpitalna w Australii powstała w 1931 roku w Alfred Hospital w Melbourne.

Współczesna praktyka ortoptyczna

Zgodnie z danymi International Orthoptic Association, ortoptyści zajmują się dziś m.in.:

Działania podstawowe:

• diagnoza i współprowadzenie pacjentów z zaburzeniami ruchomości gałek ocznych,
• badania przesiewowe wzroku u dzieci (np. w Wielkiej Brytanii programy przesiewowe dla 4–5-latków są prowadzone przez ortoptystów),
• ocena wzroku u dzieci z niepełnosprawnościami,
• rehabilitacja wzrokowa u pacjentów z uszkodzeniami neurologicznymi.

Działania dodatkowe:

• ocena i terapia osób z niskowzrocznością,
• przesiew i kontrola jaskry,
• biometria (np. pomiary osi gałki ocznej),
• fundus fotografia i przesiew retinopatii,
• elektrodiagnostyka wzrokowa,
• podstawowa refrakcja (np. z użyciem foroptera).

Inne kompetencje:

• organizacja list oczekujących na zabiegi chirurgiczne zeza,
• współpraca z optometrystami i okulistami w ramach wspólnych poradni,
• wsparcie w zabiegach operacyjnych (asystowanie).

Kształcenie i kwalifikacje

USA i Kanada:

Kształcenie trwa 2 lata w ramach programu stypendialnego (fellowship), po ukończeniu studiów licencjackich. Wymagane jest także zdanie krajowego egzaminu certyfikacyjnego.

Europa:

W krajach takich jak Wielka Brytania, Niemcy, Austria czy Szwajcaria, ortoptystyka to trzyletnie studia licencjackie łączące naukę teoretyczną z praktykami klinicznymi w szpitalach.

W Wielkiej Brytanii większość ortoptystów pracuje w ramach NHS (publicznej służby zdrowia), jako część zespołów okulistycznych.

Podsumowanie

Ortoptyka to kluczowa dziedzina wczesnej diagnostyki i leczenia zaburzeń widzenia obuocznego, szczególnie u dzieci. Ortoptysta to wysoko wykwalifikowany specjalista, który współpracując z okulistą, odgrywa fundamentalną rolę w terapii takich schorzeń jak zez, niedowidzenie czy zaburzenia ruchów oczu. Profesja ta łączy wiedzę medyczną z praktycznymi umiejętnościami terapeutycznymi, stanowiąc nieodzowny element kompleksowej opieki okulistycznej.

Bibliografia

https://en.wikipedia.org/wiki/Orthoptics