Nużeniec ludzki w oku – leczenie, objawy, fakty i mity
Pasożyt nużeniec zyskał w ostatnich latach w świecie okulistycznym złą sławę. Jego nadliczbową obecność wiąże się z licznymi schorzeniami dotyczącymi powiek, spojówek, a także rogówki. Pacjenci, którzy zgłaszają się do okulisty z obrzękniętymi i zaczerwienionymi powiekami, a także dyskomfortem okolicy gałki ocznej, często maja stawiane rozpoznanie demodekozy tzn. choroby związanej z nadmierną kolonizacją skóry powiek przez nużeńca. Należy jednak pamiętać, że w większości przypadków sama obecność nużeńca w typowej lokalizacji i w liczbie nie przekraczającej normy populacyjnej nie stanowi powodów do obaw. Część środowiska medycznego i naukowego postuluje nawet, że nużeniec stanowi ochronę przed bakteriami, a żywiąc się zanieczyszczeniami znajdującymi się na rzęsach zapobiega przedostawaniu się ich do oczu (do worka spojówkowego). W poniższym artykule przedstawię Państwu fakty, a nie mity dotyczące nużeńca.
Czym jest nużyca (demodekoza), a czym nużeniec?
Demodex i demodekoza (nużyca) to terminy odnoszące się odpowiednio do samego organizmu (nużeńca) oraz do patologicznego stanu wynikającego z zaburzenia w populacji nużeńca. Nużeńce, obecne u prawie wszystkich dorosłych, zwykle współistnieją harmonijnie z ich ludzkimi gospodarzami. Roztocza te występują w dwóch głównych odmianach: Demodex folliculorum, który głównie zasiedla małe mieszki włosowe, takie jak rzęsy i żywi się komórkami skóry; oraz Demodex brevis, który mieszka w gruczołach łojowych. Oba są mikroskopijne, praktycznie niewidoczne gołym okiem, ale można je obserwować pod mikroskopem. Te roztocza są najbardziej aktywne w nocy i ogólnie nie powodują żadnych objawów, gdy są obecne w umiarkowanych ilościach.
Demodekoza (nużyca) natomiast objawia się, gdy dochodzi do nadmiernego zwiększenia populacji roztoczy demodex, co z kolei prowadzi do zaburzenia homeostazy skóry. Ten stan jest często diagnozowany u starszych dorosłych lub u osób z osłabionym układem odpornościowym, takich jak te z zakażeniem HIV. Objawy mogą obejmować niespecyficzne problemy skórne, takie jak łuszczenie się skóry, zaczerwienienie, świąd i nadwrażliwość skóry, aż po bardziej poważne stany, w tym zapalenie powiek, zapalenie spojówek, a nawet utratę wzroku w skrajnych przypadkach. Demodekoza może również występować w różnych formach, takich jak zapalenie skóry wokół ust lub zapalenie ucha zewnętrznego. Diagnoza często obejmuje badanie dermatoskopowe i może wymagać badania KOH z zeskrobin skóry lub nawet biopsji. Leczenie ma na celu kontrolę populacji roztoczy i może obejmować domowe środki, takie jak łagodne szampony, czy leczenie kremem z permetryny. W ciężkich przypadkach, zwłaszcza tych związanych z niedoborami układu odpornościowego, zaleca się doustne leczenie, takie jak iwermektyna.
Nużeniec – naturalnie występujące roztocze
Podsumowując, Demodex (nużeniec) jest naturalnie występującym roztoczem, który zwykle istnieje w symbiozie ze swoim ludzkim gospodarzem, podczas gdy demodekoza to stan medyczny, który pojawia się, gdy te roztocza nadmiernie się rozmnożą prowadząc do różnych problemów skórnych. Leczenie demodekozy ma na celu przywrócenie naturalnej równowagi ekosystemu skóry poprzez kontrolę nadpopulacji tych roztoczy.
Jakie są objawy zakażenia nużeńcem?
Objawy demodekozy mogą być często subtelne i niespecyficzne, co sprawia, że stan ten jest czasami trudny do zdiagnozowania wyłącznie na podstawie objawów klinicznych. Badanie fizykalne często ujawnia słabą korelację między subiektywnymi objawami a obiektywnymi oznakami infestacji Demodex. Badania przy użyciu lampy szczelinowej mogą zidentyfikować cylindryczny łupież u nasady rzęs, co jest uznawane za objaw patognomoniczny (specyficzny) dla zakażenia nużeńcem. Ponadto, w badaniu można stwierdzić blepharitis (zapalenie powiek) i zaczerwienienie brzegu powieki. Pacjenci często zgłaszają szereg nieprzyjemnych objawów, w tym świąd, pieczenie i uczucie, jakby obcy ciało znajdowało się w oczach. Dodatkowe objawy mogą obejmować strupki na rzęsach lub zlepianie się rzęs, łzawienie, zamglony wzrok i ogólny dyskomfort czy podrażnienie. Ze względu na różnorodność objawów dokładna diagnoza często wymaga specjalistycznych testów i badań.
Nużeniec ludzki – diagnostyka i leczenie
Diagnostyka zakażenia nużeńcem opiera się zarówno na metodach klinicznych, jak i mikroskopowych. Próbki rzęs można pobrać poprzez ich wyrwanie, a następnie umieszczenie na szklanej płytce z fluoresceiną w celu wykrycia roztoczy pod mikroskopem. Biopsja dotkniętej skóry może pokazywać wiele roztoczy Demodex zajmujących miejsce w mieszkach włosowych, często z przewlekłymi komórkami zapalnymi otaczającymi mieszki. Ze względu na różnorodność objawów i ich pokrywanie się z innymi schorzeniami, diagnoza różnicowa jest niezbędna i może obejmować różne formy zapalenia spojówek, zapalenia rogówki, brzegów powiek i inne.
Należy podkreślić, że sama obecność roztoczy Demodex bez objawów klinicznych nie wymaga leczenia. W przypadku zakażenia klinicznie istotnego powszechną metodą leczenia jest codzienne mycie powiek przy użyciu olejku z drzewa herbacianego (TTO) lub jego składnika aktywnego, terpinen-4-ol (T4O). Początkowo używano 50% TTO, ale u niektórych pacjentów powodowało to podrażnienie. Doprowadziło to do opracowania różnych płynów oraz chusteczek zawierających T4O do codziennego stosowania. Inne terapie mogą obejmować produkty siarkowe do użytku miejscowego, permetrynę i iwermektynę, a także doustny metronidazol.
Fakt 1
Nużeniec jest pasożytem, który bytuje w okolicy mieszków włosowych oraz gruczołów łojowych. Okolica cebulek włosów oraz gruczołów łojowych to także miejsce, w którym samice nużeńca składają jaja.
Typowe lokalizacje, w których można znaleźć pasożyta nużeńca to policzki, czoło, brwi, rzęsy oraz okolica oczu. Rzadziej możemy spodziewać się nużeńca na klatce piersiowej, czy na plecach. Ze względu na budowę swojego ciała tj. krótkie odnóża, nużeniec w ciągu godziny jest w stanie przebyć jedynie 10-15cm.
Fakt 2
Zidentyfikowano kilkadziesiąt gatunków pasożyta nużeńca, ale tylko dwa z nich pasożytują na człowieku tj. Demodex brevis oraz Demodex folliculorum. Najwięcej osobników nużeńca możemy znaleźć u 20-30 letnich mężczyzn ze względu na relatywnie wysoką produkcję sebum. Bardzo rzadko stwierdza się obecność nużeńca u dzieci poniżej 5 roku życia. Pomimo, że nużeniec przenoszony jest z dorosłych krótko po urodzeniu przez bezpośredni kontakt, to ze względu na niską produkcję sebum u małych dzieci, ich skóra nie stanowi korzystnego środowiska dla życia i rozwoju tego pasożyta.
Fakt 3
Patogeneza chorób spowodowanych nadmierną kolonizacją skóry przez pasożyta nużeńca, tj. nużycy, nie została do końca wyjaśniona. Wydaje się, że dużą rolę w procesie rozwoju nużycy odgrywa dysregulacja immunologiczna prowadząca do nadmiernej reakcji układu odpornościowego na nużeńca i w rezultacie do rozwoju stanu zapalnego, który uszkadza zdrową tkankę, w tym powieki, spojówki oraz rogówkę. Spektrum chorób, w których podejrzewa się związek z kolonizacją skóry przez nużeńca, nosi nazwę demodekoza (nużyca).
Fakt 4
Do najczęstszych objawów demodekozy ocznej (nużycy ocznej) należy obrzęk powiek, zaczerwienienie skóry powiek, skóry twarzy, dyskomfort gałki ocznej, swędzenie a także uczucie pieczenia gałki ocznej. Częstym problemem u pacjentów z nużycą jest także zespół suchego oka oraz trądzik różowaty. W badaniu przedmiotowym lekarz zaobserwuje charakterystyczny kołnierz wokół nasady rzęs. Kołnierz ten jest niedostrzegalny bez odpowiedniego powiększenia, z którego lekarz korzysta używając w czasie badania lampy szczelinowej. Do cech wskazujących na nadmierną kolonizację skóry powiek nużeńcem należy również ubytek rzęs oraz nieprawidłowy kierunek ich wzrostu.
Fakt 5
Diagnoza zapalenia brzegów powiek oraz zapalenia skóry związanego z nużycą jest przede wszystkim diagnozą kliniczną. Cylindryczny łupież wokół rzęs połączony z charakterystycznymi objawami jest w większości przypadków wystarczający do postawienia rozpoznania. Niemniej jednak lekarze często decydują się na wykonanie badania pod mikroskopem w celu potwierdzenia rozpoznania. Metodą podstawową w praktyce klinicznej jest badanie w mikroskopie świetlnym. Do badań naukowych wykorzystuje się natomiast mikroskopię konfokalną in vivo. Obie techniki wymagają wyrwania kilku rzęs w celu identyfikacji u ich podstawy osobników nużeńca
Okuliści posiadający doświadczenie w diagnozowaniu oraz leczeniu zapalenia brzegów powiek i zespołu suchego oka związanego z kolonizacją nużeńca są w stanie zidentyfikować osobniki nużeńca bez usuwania rzęs. Służy do tego specjalna technika manipulacji rzęsami połączona z zastosowaniem dużego powiększenia w lampie szczelinowej.
Fakt 6
Lecznie nie ma na celu całkowitej eradykacji pasożyta nużeńca, ale ograniczenie liczby osobników bytujących w danej okolicy. Prowadzi to do zminimalizowania objawów, w tym objawów związanych z zespołem suchego oka. Obecnie najpopularniejsza metoda leczenia opiera się na zastosowaniu higieny brzegów powiek z wykorzystaniem delikatnego mydła lub olejku z drzewa herbacianego. Zawarty w tym preparacie terpin-4-ol powoduje przemieszczenie nużeńca z okolicy nasady rzęs na powierzchnię skóry. Dzięki temu osobniki nużeńca mogą zostać mechanicznie usunięte przy wykorzystaniu specjalnych chusteczek. Skuteczność olejku z drzewa herbacianego jest wprost proporcjonalna do jego stężenia. Należy jednak pamiętać, że zbyt wysokie stężenie działa drażniąco na skórę i może przynieść efekt przeciwny do oczekiwanego.
Do substancji dla których wykazano skuteczność w leczeniu nadmiernej kolonizacji nużeńcem zalicza się również miód Manuka z Nowej Zelandii.
Interesujące są również obserwacje wskazujące, że stosowanie makijażu może działać protekcyjnie na kolonizację nużeńcem ze względu na fakt, że drobne cząsteczki makijażu zatykają ujścia kompleksów łojowo-włosowych i utrudniają nużeńcowi przemieszczanie się oraz kolonizację skóry.
Należy pamiętać, że w opornych przypadkach konieczne może być zastosowanie leczenia doustnego z wykorzystaniem iwermektyny oraz metronidazolu. Należy rozważyć także częstą wymianę ręczników i pościeli, gdyż mogą one stanowić przyczynę nawracających infekcji.
Bibliografia
Fromstein SR, Harthan JS, Patel J, Opitz DL. Demodex blepharitis: clinical perspectives. Clin Optom (Auckl). 2018 Jul 4;10:57-63. doi: 10.2147/OPTO.S142708. PMID: 30214343; PMCID: PMC6118860.
Li J, Luo X, Liao Y, Liang L. Age differences in ocular demodicosis: Demodex profiles and clinical manifestations. Ann Transl Med. 2021 May;9(9):791. doi: 10.21037/atm-20-7715. PMID: 34268404; PMCID: PMC8246181.
Cheng AM, Sheha H, Tseng SC. Recent advances on ocular Demodex infestation. Curr Opin Ophthalmol. 2015 Jul;26(4):295-300. doi: 10.1097/ICU.0000000000000168. PMID: 26058028.
Liu J, Sheha H, Tseng SC. Pathogenic role of Demodex mites in blepharitis. Curr Opin Allergy Clin Immunol. 2010 Oct;10(5):505-10. doi: 10.1097/ACI.0b013e32833df9f4. PMID: 20689407; PMCID: PMC2946818.
