Nużeniec – Czy to zawsze coś złego?
Pasożyt nużeniec zyskał w ostatnich latach w świecie okulistycznym złą sławę. Jego nadliczbową obecność wiąże się z licznymi schorzeniami dotyczącymi powiek, spojówek, a także rogówki. Pacjenci, którzy zgłaszają się do okulisty z obrzękniętymi i zaczerwienionymi powiekami, a także dyskomfortem okolicy gałki ocznej, często maja stawiane rozpoznanie demodekozy tzn. choroby związanej z nadmierną kolonizacją skóry powiek przez nużeńca. Należy jednak pamiętać, że w większości przypadków sama obecność nużeńca w typowej lokalizacji i w liczbie nie przekraczającej normy populacyjnej nie stanowi powodów do obaw. Część środowiska medycznego i naukowego postuluje nawet, że nużeniec stanowi ochronę przed bakteriami, a żywiąc się zanieczyszczeniami znajdującymi się na rzęsach zapobiega przedostawaniu się ich do oczu (do worka spojówkowego). W poniższym artykule przedstawię Państwu fakty, a nie mity dotyczące nużeńca.
Fakt 1
Nużeniec jest pasożytem, który bytuje w okolicy cebulek włosów oraz gruczołów łojowych. Okolica cebulek włosów oraz gruczołów łojowych to także miejsce, w którym samice nużeńca składają jaja.
Typowe lokalizacje, w których można znaleźć nużeńca to policzki, czoło, brwi oraz rzęsy. Rzadziej możemy spodziewać się nużeńca na klatce piersiowej, czy na plecach. Ze względu na budowę swojego ciała tj. krótkie odnóża, nużeniec w ciągu godziny jest w stanie przebyć jedynie 10-15cm.
Fakt 2
Zidentyfikowano kilkadziesiąt gatunków nużeńca, ale tylko dwa z nich pasożytują na człowieku tj. Demodex brevis oraz Demodex folliculorum. Najwięcej osobników nużeńca możemy znaleźć u 20-30 letnich mężczyzn ze względu na relatywnie wysoką produkcję sebum. Bardzo rzadko stwierdza się obecność nużeńca u dzieci poniżej 5 roku życia. Pomimo, że nużeniec przenoszony jest z dorosłych krótko po urodzeniu, to ze względu na niską produkcję sebum u małych dzieci, ich skóra nie stanowi korzystnego środowiska dla życia i rozwoju tego pasożyta.
Fakt 3
Patogeneza chorób spowodowanych nadmierną kolonizacją skóry przez nużeńca nie została do końca wyjaśniona. Wydaje się, że dużą rolę odkrywa w tym procesie dysregulacja immunologiczna prowadząca do nadmiernej reakcji układu odpornościowego na nużeńca i w rezultacie do rozwoju stanu zapalnego, który uszkadza zdrową tkankę, w tym powieki, spojówki oraz rogówkę. Spektrum chorób, w których podejrzewa się związek z kolonizacją skóry przez nużeńca, nosi nazwę demodekoza.
Fakt 4
Do najczęstszych objawów demodekozy ocznej należy obrzęk powiek, zaczerwienienie skóry powiek, dyskomfort gałki ocznej, uczucie suchości oka, a także uczucie pieczenia gałki ocznej. W badaniu przedmiotowym lekarz zaobserwuje również charakterystyczny kołnierz wokół nasady rzęs. Kołnierz ten jest niedostrzegalny bez odpowiedniego powiększenia, z którego lekarz korzysta używając w czasie badania lampy szczelinowej. Do cech wskazujących na nadmierną kolonizację skóry powiek nużeńcem należy również ubytek rzęs oraz nieprawidłowy kierunek ich wzrostu.
Fakt 5
Diagnoza zapalenia brzegów powiek związanego z nadmierną kolonizacja nużeńcem jest przede wszystkim diagnozą kliniczną. Cylindryczny łupież wokół rzęs połączony z charakterystycznymi objawami jest w większości przypadków wystarczający do postawienia rozpoznania. Niemniej jednak lekarze często decydują się na wykonanie badania pod mikroskopem w celu potwierdzenia rozpoznania. Metodą podstawową w praktyce klinicznej jest badanie w mikroskopie świetlnym. Do badań naukowych wykorzystuje się natomiast mikroskopię konfokalną in vivo. Obie techniki wymagają wyrwania kilku rzęs w celu identyfikacji u ich podstawy osobników nużeńca.
Okuliści posiadający doświadczenie w diagnozowaniu oraz leczeniu zapalenia brzegów powiek związanego z kolonizacją nużeńca są w stanie zidentyfikować osobniki nużeńca bez usuwania rzęs. Służy do tego specjalna technika manipulacji rzęsami połączona z zastosowaniem dużego powiększenia w lampie szczelinowej.
Fakt 6
Leczenie nie ma na celu całkowitej eradykacji nużeńca, ale ograniczenie liczby osobników bytujących w danej okolicy. Obecnie najpopularniejsza metoda leczenia opiera się na zastosowaniu olejku z drzewa herbacianego. Zawarty w tym preparacie terpin-4-ol powoduje przemieszczenie nużeńca z okolicy nasady rzęs na powierzchnię skóry. Dzięki temu osobniki nużeńca mogą zostać mechanicznie usunięte przy wykorzystaniu specjalnych chusteczek. Skuteczność olejku z drzewa herbacianego jest wprost proporcjonalna do jego stężenia. Należy jednak pamiętać, że zbyt wysokie stężenie działa drażniąco na skórę i może przynieść efekt przeciwny do oczekiwanego. Do substancji dla których wykazano skuteczność w leczeniu nadmiernej kolonizacji nużeńcem zalicza się również miód Manuka z Nowej Zelandii.
Interesujące są również obserwacje wskazujące, że stosowanie makijażu może działać protekcyjnie na kolonizację nużeńcem ze względu na fakt, że drobne cząsteczki makijażu zatykają ujścia kompleksów łojowo-włosowych i utrudniają nużeńcowi przemieszczanie się oraz kolonizację skóry.
Należy pamiętać, że w opornych przypadkach konieczne może być zastosowanie leczenia doustnego z wykorzystaniem iwermektyny oraz metronidazolu.
Bibliografia
Fromstein SR, Harthan JS, Patel J, Opitz DL. Demodex blepharitis: clinical perspectives. Clin Optom (Auckl). 2018 Jul 4;10:57-63. doi: 10.2147/OPTO.S142708. PMID: 30214343; PMCID: PMC6118860.
Li J, Luo X, Liao Y, Liang L. Age differences in ocular demodicosis: Demodex profiles and clinical manifestations. Ann Transl Med. 2021 May;9(9):791. doi: 10.21037/atm-20-7715. PMID: 34268404; PMCID: PMC8246181.
Cheng AM, Sheha H, Tseng SC. Recent advances on ocular Demodex infestation. Curr Opin Ophthalmol. 2015 Jul;26(4):295-300. doi: 10.1097/ICU.0000000000000168. PMID: 26058028.
Liu J, Sheha H, Tseng SC. Pathogenic role of Demodex mites in blepharitis. Curr Opin Allergy Clin Immunol. 2010 Oct;10(5):505-10. doi: 10.1097/ACI.0b013e32833df9f4. PMID: 20689407; PMCID: PMC2946818.
