Jaskra – najnowsze doniesienia

Jaskra to choroba prowadząca do uszkodzenia nerwu wzrokowego, czyli połączenia między okiem a mózgiem (w szczególności korą wzrokową – czyli miejscem, które jest odpowiedzialne za odbiór i częściową interpretację bodźców płynących ze świata zewnętrznego). Jaskra jest jedną z głównych przyczyn nieodwracalnej ślepoty na świecie i choruje na nią ponad 58 milionów ludzi.

Głównym czynnikiem ryzyka prowadzącym do rozwoju jaskry jest podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe (potocznie „na dnie oka” lub „ w oku”). W niektórych przypadkach do rozwoju uszkodzenia nerwu wzrokowego w przebiegu jaskry dochodzi pomimo, że ciśnienie wewnątrzgałkowe jest prawidłowe – jest to tak zwana jaskra z normalnym ciśnieniem wewnątrzgałkowym. Pewną rolę w rozwoju tej postaci jaskry odgrywać mogą czynniki ogólnoustrojowe np. zbyt duże spadki ciśnienia tętniczego.

Objawy jaskry

Jaskra w większości przypadków przebiega początkowo bezobjawowo. Pacjent powoli traci możliwość postrzegania obiektów znajdujących się na obwodzie jego pola widzenia. Zdolność kompensacji ludzkiego układu wzroku oraz mózgu jest jednak tak wielka, że bardzo długo pacjent nie dostrzega tych objawów. Do ich stwierdzenia konieczne jest przeprowadzenie szczegółowych badań tj. badania pola widzenia w gabinecie okulistycznym. W sytuacji gdy pacjent ma już subiektywne objawy uszkodzenia nerwu wzrokowego jaskra jest już bardzo zaawansowana i okulistom ciężko jest powstrzymać dalszą progresję choroby. W związku z powyższym w przypadku jaskry bardzo istotne jest przeprowadzanie okresowych badań kontrolnych u osób z czynnikami ryzyka wystąpienia jaskry np. jaskrą w wywiadzie rodzinnym lub z wysoką krótkowzrocznością.

Leczenie jaskry

Leczenie jaskry opiera się przede wszystkim na obniżaniu ciśnienia wewnątrzgałkowego. W tym celu okuliści stosują krople do oczu, zabiegi laserowe lub zabiegi operacyjne. Decyzję dotyczącą sposobu leczenia podejmuje się na podstawie badania pacjenta, poziomu ciśnienia wewnątrzgałkowego, a także badania pola widzenia oraz OCT, czyli tomografii okulistycznej (w odróżnieniu od tomografii komputerowej oparta jest na świetle, a nie na promieniowaniu rentgenowskim).

Najnowsze doniesienia cz. 1 – związek między ciśnieniem tętniczym, leczeniem nadciśnienia tętniczego a jaskrą

W najnowszym wydaniu Ophthalmology badacze przeanalizowali dane medyczne ponad 20 tysięcy pacjentów w celu znalezienia potencjalnego związku między ciśnieniem tętniczym lub lekami obniżającymi ciśnienie tętnicze oraz jaskrą.

Postawiona hipoteza badawcza to kontynuacja wielu lat badań nad rolą ciśnienia tętniczego w rozwoju jaskry. W badaniu Barbados Eye Study badacze wykazali, że nadciśnienie tętnicze może działać protekcyjnie w kontekście rozwoju jaskry. Ponadto, wielu badaczy wykazało, że nocne spadki ciśnienia tętniczego mogą przyspieszać progresję choroby. W opozycji do przytoczonych danych pozostają inne publikacje, w tym Rotterdam Eye study, w których wykazano, że wzrost ciśnienia tętniczego może podnosić ciśnienie wewnątrzgałkowe.

Dotychczasowe publikacje dotyczące potencjalnego związku między rozwojem lub progresją jaskry a stosowaniem leków obniżających ciśnienie tętnicze są również niejednoznaczne. Niektórzy autorzy wskazują, że stosowanie wybranych leków może mieć działanie protekcyjne w kontekście jaskry, inni autorzy sugerują, że zbyt intensywne leczenie hipotensyjne może wpływać niekorzystnie na narząd wzroku.

W badaniu pt. The association between blood pressure, blood pressure medications, and glaucoma in a nationwide electronic health records database Eric Lee oraz współpracownicy przeanalizwali dane ponadt 250 000 pacjentów w USA. Z tej grupy wybrali ponad 20 tysięcy osób, które odbywały wizyty okulistyczne kilkukrotnie przynajmniej przez 15 miesięcy oraz mieli w tym okresie wykonany przynajmniej jeden pomiar ciśnienia tętniczego. W analizowanej populacji badacze stwierdzili ponad 400 przypadków jaskry. Jaskra występowała częściej u osób z niższym ciśnieniem tętniczym. Ponadto, badacze nie stwierdzili związku między wybraną grupą leków obniżających ciśnienie tętnicze oraz rozwojem jaskry. Naukowcy podkreślają, że sam fakt nadmiernego obniżenia ciśnienia tętniczego może przyspieszać rozwój choroby – niezależnie czy spadek ten jest wywołany samoistnie, czy przez stosowanie leków.

W analizowanym badaniu lekarze przyjęli arbitralnie definicję niskiego ciśnienia tętniczego jako 110/70mmHg, a wysokiego ciśnienia tętniczego jako 155/75mmHg.

Autorzy publikacji zwracają uwagę, że uzyskane dane wymagają potwierdzenia w prospektywnych badaniach. Wyniki tego badania, co podkreślają autorzy, należy interpretować wiedząc, że powyższe badanie nie uwzględniało pomiaru ciśnienia wewnątrzgałkowego.

Najnowsze doniesienia cz. 2 – objawy zgłaszane przez pacjentów chorych na jaskrę

Objawy subiektywne jaskry pojawiają się w późniejszych stadiach choroby I mogą negatywnie wpływać na jakość życia. Autorzy badania pt. Patient Reported Symptoms Demonstrating an Association with Severity of Visual Field Damage in Glaucoma podjęli się próby zestawienia objawów zgłaszanych przez pacjenta ze stopniem zaawansowania jaskry stwierdzonym w obiektywnych badaniach.

Naukowcy podkreślają, że dla komunikacji lekarza z pacjentem chorym na jaskrę bardzo istotna jest świadomość okulistów, z jakimi utrudnieniami wzrokowymi mogą zmagać się ich pacjenci.       

W porównaniu z pacjentami diagnozowanymi w kierunku jaskry, ale u których nie potwierdzono rozpoznania tej choroby, pacjenci z rozpoznaną jaskrą częściej zgłaszali pogorszenie widzenia w jednym oku, zamazane widzenie, nadwrażliwość na światło oraz ograniczenie widzenia obwodowego.

Podsumowanie

Jaskra to choroba w której dochodzi do trwałego uszkodzenia widzenia. Jej patogeneza oraz przebieg nie zostały dotychczas jednoznacznie scharakteryzowane.

Omówione badania, opublikowane  w najnowszym numerze Ophthalmology uzupełniają nasz obraz jaskry i pozwalają na lepszą opiekę nad naszymi pacjentami. 
Dzięki znajomości najnowszych doniesień naukowych okuliści współpracujący z Okulistyką akademicką zapewniają leczenie swoim pacjentom, które jest zgodne ze współczesnymi standardami.

Lee EB, Hu W, Singh K, Wang SY, The association between blood pressure, blood pressure medications, and glaucoma in a nationwide electronic health records database, Ophthalmology (2021), doi: https://doi.org/10.1016/j.ophtha.2021.10.018.

Shah YS, Cheng M, Mihailovic A, Fenwick E, Lamoureux E, Ramulu PY, Patient Reported Symptoms Demonstrating an Association with Severity of Visual Field Damage in Glaucoma, Ophthalmology (2021), doi: https://doi.org/10.1016/j.ophtha.2021.10.023.

Ramulu P. Glaucoma and disability: which tasks are affected, and at what stage of disease? Curr Opin Ophthalmol. 2009 Mar;20(2):92-8. doi: 10.1097/ICU.0b013e32832401a9. PMID: 19240541; PMCID: PMC2692230.

Ramulu PY, West SK, Munoz B, Jampel HD, Friedman DS. Driving cessation and driving limitation in glaucoma: the Salisbury Eye Evaluation Project. Ophthalmology. 2009 Oct;116(10):1846-53. doi: 10.1016/j.ophtha.2009.03.033. Epub 2009 Jul 9. PMID: 19592110; PMCID: PMC2757455.