Alergia a oczy

Problemy związane z alergią są częstą przyczyną konsultacji w gabinecie okulistycznym. Szacuje się, że nawet 30-40% populacji ma dolegliwości wynikające z okulistycznych chorób alergicznych, a alergiczne zapalenie spojówek jest najczęstszą chorobą w tej grupie. Niestety, bardzo często zapaleniu spojówek towarzyszą inne, czasami poważniejsze choroby dotyczące oka lub całego organizmu.

Należą do nich przede wszystkim:

• alergiczny nieżyt nosa
• wyprysk
• astma
• alergia pokarmowa
• eozynofilowe zapalenie przełyku

U wybranych pacjentów leczenie wymaga współpracy z alergologiem, immunologiem lub gastroenterologiem.

Alergiczne zapalenie spojówek

Spojówki stanowią cienką błonę pokrywającą gałkę oczną. Stan zapalny dotyczący tej części ludzkiego oka jest częstą przyczyną bólu oka, nadmiernego łzawienia oka, czy też zaczerwienienia oka. Wyróżniamy kilka rodzajów alergicznego zapalenia spojówek:

• ostre alergiczne zapalenie spojówek
• sezonowe zapalenie spojówek
• całoroczne zapalenie spojówek
• wiosenno-letnie zapalenie spojówek
• atopowe zapalenie spojówek
• zapalenie związane z noszeniem soczewek kontaktowych

W zależności od rodzaju alergicznego zapalenia spojówek mamy do czynienia ze schorzeniem błahym, samoograniczającym się (przejdzie samo!) lub z chorobą, która jest trudna w leczeniu i może doprowadzić do trwałego uszkodzenia wzroku. Większość przypadków alergicznego zapalenia spojówek wiąże się początkowo z podobnymi objawami: zaczerwienienie gałek ocznych, łzawienie oraz świąd. W niektórych przypadkach objawy te nasilają się wraz z rozwojem choroby i mogą doprowadzić do uszkodzenia struktur gałki ocznej istotnych dla procesu widzenia, w tym rogówki (przednia, przezroczysta część oka). Przyczyną alergicznego zapalenia spojówek, podobnie jak innych chorób alergicznych, jest nadmierna, nieprawidłowa reakcja organizmu na obce substancje np. pyłki roślin, sierść zwierząt, czy składniki potraw.

Ostre alergiczne zapalenie spojówek

W przypadku ostrego alergicznego zapalenia spojówek mamy do czynienia z nasiloną, ale krótkotrwałą reakcją alergiczną. W tym przypadku zmiany dotyczące spojówek ustępują w ciągu kilku godzin i nie wymagają leczenia. U pacjentów z ostrym alergicznym zapaleniem spojówek bardzo rzadko udaje się zidentyfikować czynnik sprawczy.

Sezonowe alergiczne zapalenie spojówek

Sezonowe alergiczne zapalenie spojówek jest najczęściej związane z pyleniem roślin. Choroba ta pojawia się cyklicznie, o tej samej porze roku. Łagodne przypadki nie wymagają leczenia, a w niektórych sytuacjach ulgę przynoszą leki bez recepty, w tym krople nawilżające (konieczny jest wybór preparatu bez konserwantów). Przypadki bardziej nasilone wymagają z reguły badania przez lekarza, który wykluczy inne, poważniejsze przyczyny zgłaszanych problemów. W takiej sytuacji leczenie opiera się na zastosowaniu miejscowych leków przeciwhistaminowych lub przeciwzapalnych.

Całoroczne alergiczne zapalenie spojówek

Całoroczne alergiczne zapalenie spojówek jest wywoływane przez alergeny, z którymi mamy styczność niezależnie od pory roku. Do czynników wywołujących całoroczne alergiczne zapalenie spojówek zaliczamy sierść zwierząt lub roztocza. Objawy zgłaszane przez pacjentów są podobne, jak w przypadku sezonowego alergicznego zapalenia spojówek. Przewlekły stan zapalny w każdym przypadku wymaga badania przez lekarza i wdrożenia odpowiedniego leczenia. W niektórych przypadkach wymagana jest współpraca między lekarzem okulistą oraz lekarzem alergologiem.

Wiosenno-letnie alergiczne zapalenie spojówek

Wiosenno-letnie alergiczne zapalenie spojówek występuje najczęściej w klimacie cieplejszym, niż umiarkowany.  Dotyczy najczęściej nastoletnich chłopców, a mechanizm leżący u podłoża tej rzadkiej choroby jest inny, niż w przypadku całorocznego lub sezonowego alergicznego zapalenia spojówek. Ponadto, przebieg tej choroby jest dużo cięższy, niż w przypadku omówionych wyżej jednostek chorobowych. Leczenie wiosenno-letniego alergicznego zapalenia spojówek ma na celu ograniczenie rozwoju zmian dotyczących rogówki, które mogą doprowadzić do trwałego uszkodzenia gałki ocznej.

Atopowe zapalenie spojówek

Mechanizm molekularny atopowego zapalenia spojówek jest zbliżony do wiosenno-letniego zapalenia spojówek. Atopowe zapalenie spojówek występuje najczęściej u osób w wieku 40-50 lat i jest najcięższą postacią alergicznego zapalenia spojówek. W niektórych przypadkach wymaga ogólnoustrojowego leczenia w celu zahamowania rozwoju choroby.

Zapalenie spojówek związane z noszeniem soczewek kontaktowych

Zapalenie spojówek związane z noszeniem soczewek kontaktowych jest chorobą, której jedna komponenta wynika z  mechanicznego podrażnienia przez soczewki kontaktowe, a druga komponenta jest powodowana reakcją alergiczną na płyny do przechowywania soczewek lub zanieczyszczenia organiczne i nieorganiczne gromadzące się na nieprawidłowo czyszczonych soczewkach kontaktowych.  Leczenie polega na okresowym zaprzestaniu noszenia soczewek kontaktowych, stosowaniu kropli nawilżających oraz kropli przeciwzapalnych. Pamiętaj, że jeśli jesteś użytkownikiem soczewek kontaktowych każdy przypadek zaczerwienienia oka lub dyskomfortu powinien zostać skonsultowany przez lekarza okulistę – należy wykluczyć najpoważniejsze powikłanie soczewek kontaktowych tj. owrzodzenie rogówki.

Diagnostyka różnicowa

Ból, łzawienie oraz zaczerwienienie oka zgłaszane przez pacjenta mogą wynikać z wielu innych chorób okulistycznych, a prawidłowa diagnoza wymaga zebrania dokładnego wywiadu oraz wnikliwego badania w lampie szczelinowej. Do chorób, które mogą powodować podobne objawy jak alergiczne zapalenie spojówek należą:

• infekcyjne zapalenie spojówek
• zapalenie brzegów powiek
• zespół suchego oka
• trądzik różowaty
• zapalenie rogówki
• zapalenie nadtwardówki

Leczenie

W najłagodniejszych przypadkach w leczeniu należy zastosować krople nawilżające bez konserwantów, leki hamujące działanie histaminy, a także leki hamujące rozwój stanu zapalnego, w tym tzw. stabilizatory mastocytów, niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz steroidy. Histamina to substancja uwalniana przez organizm człowieka w reakcji na obce substancje. Z jednej strony, w przypadku bakterii lub wirusów jej uwolnienie jest reakcją prawidłowo, a jej działanie polega na rozszerzenie naczyń i przyspieszeniu odpowiedzi odpornościowej. Z drugiej strony, w przypadku alergii histamina jest uwalniana w reakcji na działanie związku/substancji (antygenu) niegroźnego dla człowieka, jej działanie nie przynosi żadnej korzyści, prowadzi natomiast do powstania charakterystycznych objawów alergii tj. zaczerwienienia, obrzęku i świądu. Zastosowanie leków hamujących działanie histaminy (w kroplach lub doustnych) ma na celu zahamowanie działania histaminy i zmniejszenie dolegliwości. Zastosowanie stabilizatorów mastocytów ma natomiast na celu zahamowanie uwalniania histaminy i skrócenie czasu trwania objawów. Steroidy stosowane są w przypadku cięższych postaci alergicznego zapalenia spojówek – ich działanie hamuje nieprawidłową reakcję odpornościową na wielu etapach i z reguły prowadzi do zahamowania reakcji alergicznej nawet w najcięższych przypadkach. Należy jednak pamiętać, że stosowanie steroidów może wiązać się z wieloma działaniami niepożądanymi i powinno odbywać się pod nadzorem lekarza okulisty.

Bibliografia

La Rosa M, Lionetti E, Reibaldi M, et al. Allergic conjunctivitis: a comprehensive review of the literature. Ital J Pediatr. 2013;39:18. Published 2013 Mar 14. doi:10.1186/1824-7288-39-18

Butrus S, Portela R. Ocular allergy: diagnosis and treatment. Ophthalmol Clin North Am. 2005 Dec;18(4):485-92, v. doi: 10.1016/j.ohc.2005.07.007. PMID: 16314214

Singh RB, Liu L, Yung A, Anchouche S, Mittal SK, Blanco T, Dohlman TH, Yin J, Dana R. Ocular redness – II: Progress in development of therapeutics for the management of conjunctival hyperemia. Ocul Surf. 2021 Jul;21:66-77. doi: 10.1016/j.jtos.2021.05.004. Epub 2021 May 15. PMID: 34000363; PMCID: PMC8328932.

Yılmaz YC, Ipek SC, Ozer MD. Corneal and lens densitometry in patients with vernal keratoconjunctivitis. Int Ophthalmol. 2021 Aug;41(8):2667-2676. doi: 10.1007/s10792-021-01822-0. Epub 2021 Mar 22. PMID: 33754236; PMCID: PMC7983973.